Concept store to sklep stworzony według jakiejś myśli przewodniej, będący alternatywą dla sieciówek, oferujący wyszukane produkty, zgodne z gustem właściciela, np. kolekcje odzieży od niezależnych projektantów, designerskie meble, obrazy młodych twórców czy oryginalne przedmioty codziennego użytku. W concept storze ważny jest nie tylko ciekawy asortyment, ale również wystrój, obsługa czy odbywające się tam cykliczne wydarzenia kulturalne. Jednym słowem – chodzi o całą atmosferę miejsca, a nie tylko o konsumpcje i zysk.

Z prawnego punktu widzenia pojawia się pytanie za czy taka oryginalna koncepcja na sklep korzysta w ogóle z ochrony? I co zrobić w przypadku kopiowania naszych pomysłów przez konkurencję?

Zacznę od uchwycenia pojedynczych elementów concept storu, które mogą podlegać ochronie prawnej.

I tak, bez wątpienia, ochronie może podlegać asortyment sklepu.

Ubrania od projektantów, biżuteria, buty, wymyślne rzeźby lub obrazy, w świetle prawa, najprawdopodobniej będą utworami. Definicja utworu obejmuje bowiem każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Aby dane dzieło mogło zostać uznane za utwór powinno charakteryzować się oryginalnością i indywidualnością.

Utwory korzystają z ochrony prawnej z mocy prawa, niezależnie od zamiaru twórcy, podpisania utworu, zadeklarowania objęcia go ochroną czy zgłoszenia do odpowiedniej organizacji zbiorowego zarządzania. Oznacza to, nie istnieje żadna procedura stwierdzania, czy dany wytwór jest utworem i czy podlega ochronie prawno-autorskiej. Wystarczające jest uzyskanie w/w cech.

W przypadku bezprawnego kopiowania naszego produktu, w pierwszej kolejności – to my sami będziemy musieli przekonać przeciwnika, że narusza nasze prawa autorskie i że powinien z tym skończyć. Jako twórcy, mamy bowiem prawo do wyłącznego korzystania z utworu i pobierania za niego wynagrodzenia. W przypadku nieugiętego stanowiska konkurencji – spór będzie musiał jednak rozstrzygnąć sąd.

Poszczególne elementy asortymentu sklepu mogą zostać również zarejestrowane jako wzory przemysłowe i korzystać z pełniejszej, niż prawno-autorska, ochrony prawnej.

Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Istotne są zatem cechy zewnętrzne wytworu i wrażenia estetyczne, czyli tzw. design. Przy wzorach przemysłowych bez znaczenia pozostają cechy techniczne bądź użytkowe produktu. Jako wzór przemysłowy może być chroniony np. kształt mebli, wystrój sklepu lub witryny sklepowej, fason odzieży itp.

W celu uzyskania ochrony jako wzór przemysłowy należy spełnić określone warunki.

I tak, po pierwsze - wytwór, który chcemy objąć ochroną (np. określone meble lub odzież) musi posiadać indywidualny charakter tzn. nie możemy mieć wrażenia, że widzieliśmy coś podobnego u konkurencji. Po drugie - nasze meble lub odzież muszą być nowe tzn. że przed datą zgłoszenia ich do Urzędu Patentowego, identyczny wzór nie został publicznie udostępniony np. poprzez wystawienie go na sprzedaż w concept storze lub zareklamowanie produktu na firmowej stronie lub w katalogu. Jeśli jednak odkryjemy niesamowitą popularność designerskich towarów w naszym sklepie już po ich ujawnieniu - być może jeszcze nic straconego. Ustawa stanowi bowiem, że nie niweczy przesłanki nowości ujawnienie wzoru w terminie 12 miesięcy przed dokonaniem formalnego zgłoszenia. Dostrzegając zatem wyjątkowy potencjał danego produktu w concept storze zawsze warto mieć z tyłu głowy w/w termin, którego zachowanie pozwoli nam na uzyskanie monopolu na wykorzystywanie określonego kształtu mebli lub fasonu odzieży w obrocie gospodarczym.

Rejestrując wzór przemysłowy uprawniony nabywa prawo do wyłącznego korzystania z niego w sposób zarobkowy lub zawodowy (na całym obszarze RP lub w UE – w zależności od tego czy zgłoszenia dokonamy przed Urzędem Patentowym RP czy Urzędem Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO)) i zakazania osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania podobnych produktów (wytworów, w którym wzór jest zawarty). Zarejestrowany wzór stanowi zatem aktyw handlowy i skutecznie może chronić twórcę przed kopiowaniem i podrabianiem jego produktów.

Ochronie prawnej w concept storze może także podlegać wystrój sklepu lub witryny sklepowej. Może on bowiem również zostać zarejestrowany jako wzór przemysłowy, jeśli jest nowy i „designerski” (przez „cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację”). W takim przypadku, nasza sytuacja prawna wobec kopiujących nasze pomysły konkurentów będzie korzystniejsza, o co warto zadbać, mając na względzie, że wystrój sklepu i witryny często mają zasadnicze znaczenie i nadają miejscu oryginalny charakter. A oryginalność zawsze warto chronić.

Wystrój i układ sklepu może być również uznany za znak towarowy. Takie stwierdzenie zapadło na gruncie sprawy Apple (Apple Inc przeciwko Deutsches Patent und Markenamt przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wyrok o sygn. akt C-421/13). Sprawa dotyczyła objęcia ochroną wystroju sieci salonów sprzedażowych Apple na terenie całej UE. Według Trybunału Sprawiedliwości UE, aby zarejestrować przedmiot jako znak towarowy zgłoszenie do rejestracji powinno spełniać trzy przesłanki:

1) musi stanowić oznaczenie,
2) oznaczenie to powinno dać się wyrazić w formie graficznej (może być w formie „zwykłego rysunku bez wskazania rozmiaru ani proporcji zagospodarowania powierzchni sprzedażowej towarów”, jak było w w/w sprawie),
3) oznaczenie to powinno umożliwiać odróżnianie „towarów” lub „usług” jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw.

Jeśli zatem tak jak Apple'owi zależy nam na jednolitym wizerunku swojej marki i zaaranżowaniu układu swoich sklepów według jednego, indywidualnego schematu - powinniśmy pomyśleć o rejestracji przestrzennego znaku towarowego.

Oczywiście, zalecane jest również, aby samo logo i nazwa concept storu były zarejestrowane jako znaki towarowe. Osobiście uważam, ze rejestracja tego typu to podstawa, które daje nam najpełniejszą ochronę i monopol na używanie określonego znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy w terenie Polski lub całej UE.

No dobrze, a co z ochroną prawną concept storu jako takiego? Czy możemy wszystkie elementy składowe naszej koncepcji objąć zbiorczą ochroną?

Zbiorcza ochrona jest nam zagwarantowana przez ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która zakazuje konkurentom działać sprzecznie z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli tym samym zagrażają lub naruszają nasze interesy. Chodzi tu zatem o wszelkie sytuacje, w których np. konkurencja oznaczałaby swoje przedsiębiorstwo, towary lub usługi w sposób podobny do naszych i czerpałaby korzyści z naszych pomysłów.

Udowodnienie powyższego naruszenia często będzie jednak trudniejsze niż w przypadku korzystania przez nas z opisywanych powyżej praw wyłącznych (znaków towarów czy wzorów przemysłowych), dających prawo wyraźnego monopolu na korzystanie z określonych oznaczeń i produktów.

W tym miejscu, warto również zalecić wyraźnie zastrzeganie tajemnicy przedsiębiorstwa oraz określanie zakazu konkurencji dla wszystkich kluczowych współpracowników, którzy mają dostęp do informacji poufnych naszej działalności. Oczywiście, w tym zakresie nie mówimy już o elementach concept storu widocznych gołym okiem, lecz o wszystkich czynnikach, które wpływają na taką, a nie inną atmosferę w sklepie.

Ochronie jako tajemnica przedsiębiorstwa nie polegałby zatem wygląd witryny, lecz lista dostawców i wykonawców osób, które przyczyniły się do takiego wyglądu, a także warunki współpracy z nimi. Analogicznie, należałoby zastrzec poufność listy i warunków współpracy ze wszystkimi stałymi klientami sklepu, z twórcami wystawiającymi swoje produkty na sprzedaż czy z podmiotami odpowiedzialnymi za wystrój wnętrz (w tym również zapach!) naszego sklepu. Tajemnicą przedsiębiorstwa są bowiem m. in. nieujawnione do wiadomości publicznej informacje handlowe czy organizacyjne przedsiębiorstwa, ale tylko w sytuacji, w której przedsiębiorca zachował należytą staranność w celu zachowania ich poufności. Podpisanie odpowiednich umów powinno być zatem niezbędnym elementem ochrony prawnej naszej działalności.